Le trésor des dohas : instructions essentielles du Mahamoudra
།རྒྱ་གར་སྐད་དུ། །དོ་ཧ་ཀོ་ཥ་ནཱ་མ་མ་ཧཱ་མུ་དྲ་ཨུ་བ་དེ་ཤ།
བོད་སྐད་དུ། དོ་ཧ་མཛོད་ཅེས་བྱ་བ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོའི་མན་ངག
དཔལ་རྡོ་རྗེ་མགའ་འགྲོ་མ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་ཡེ་ཤེས་བདེ་བ་ཆེན་པོ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།
གཞུང་དོན་ལ་གསུམ་ལས།
En sanskrit : dohakoṣa-nāma-mahāmudra-upadeśa
En tibétain : doha dzeu tchédjawa tchagya chènpeu mènnak
En français : Le trésor des dohas : instructions essentielles du Mahamoudra
Hommage à la glorieuse vajradakini !
Hommage à la grande félicité de la sagesse primordiale innée !
Ce texte comporte trois parties.
དང་པོ་ཕྱག་ཆེན་གནས་ལུགས་བསྟན་པ་ལ་གསུམ་གྱི། དང་པོ་ཇི་ལྟར་གནས་པ་བཤད་པ་ནི། ༈
རྒྱུ་དང་མི་རྒྱུ་གཡོ་དང་མི་གཡོ་བ། །ཇི་ལྟར་དངོས་དང་དངོས་མེད་སྣང་སྟོང་དང༌།
།ཐམས་ཅད་མ་ལུས་ནམ་མཁའི་རང་བཞིན་ལས། །དུས་རྣམས་ཀུན་དུ་ནམ་ཡང་གཡོ་བ་མེད།
1. L’enseignement de la disposition naturelle du Mahamoudra
Trois parties :
1.1 Sa manière d’être
Animé, inanimé, mouvant, immuable,
Chose ou non-chose, apparence vide,
Rien, à aucun moment,
Ne s’écarte de sa nature spacieuse.
།ནམ་མཁའ་ནམ་མཁའ་ཞེས་ནི་རབ་བརྗོད་ཀྱང༌། །ནམ་མཁའི་ངོ་བོ་ཅིར་ཡང་གྲུབ་པ་མེད།
།ཡོད་དང་མེད་དང་ཡོད་མིན་མེད་མིན་དང༌། །དེ་ལས་གཞན་དུའང་མཚོན་པའི་ཡུལ་ལས་འདས།
Bien que l’espace soit désigné par le mot « espace »,
L’essence de l’espace, pour autant, n’existe d’aucune manière.
Elle au-delà de tout objet pouvant l’illustrer,
Existant, inexistant, ni existant, ni inexistant ou autre.
།དེ་ལྟར་ནམ་མཁའ་སེམས་དང་ཆོས་ཉིད་ལ། །ཐ་དད་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་མ་ཡིན་ཏེ།
།ཐ་དད་མིང་ནི་གློ་བུར་བཏགས་པ་ཙམ། །དེ་ནི་དོན་མེད་བརྫུན་གྱི་ཚིག་ཏུ་ཟད།
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་རང་གི་སེམས་ཡིན་ཏེ། །སེམས་ལས་མ་གཏོགས་ཆོས་གཞན་རྡུལ་ཙམ་མེད།
Dès lors, il n’y a pas la moindre différence
Entre l’espace, l’esprit et la nature des phénomènes.
Ces différents noms ne sont que des désignations superflues,
Des mots trompeurs et dénués de sens.
Tous les phénomènes sont notre propre esprit,
Il n’est pas la moindre particule qui ne soit un phénomène issu de l’esprit.
།གང་གིས་གདོད་ནས་སེམས་མེད་རྟོགས་པ་ཡིས། །དུས་གསུམ་རྒྱལ་བའི་དགོངས་པ་དམ་པ་རྙེད།
།ཆོས་ཀྱི་ཟ་མ་ཏོག་ཅེས་ཡོངས་སུ་གདགས། །དེ་ཡང་ལོགས་པའི་ཆོས་གཞན་མ་ཡིན་ཏེ།
།གདོད་ནས་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་རང་བཞིན་ནོ།
Celui qui réalise que l’esprit n’a jamais été
Acquiert l’authentique intelligence des vainqueurs des trois temps.
Son appellation, « Panier des phénomènes », lui convient à merveille ;
Mais [cette intelligence] n’est pas à part, un autre phénomène,
Elle est la nature spontanément présente depuis toujours.
།དེ་ཡི་དེ་ཉིད་བསྟན་དུ་ཡོད་མིན་ཏེ། །བརྗོད་དུ་མེད་པས་སུས་ཀྱང་གོ་བ་མེད།
།གལ་ཏེ་བདག་པོ་ཡོད་ན་ནོར་ཡོད་དེ། །ཡེ་ནས་བདག་མེད་དེ་ལ་ཅི་ཞིག་ཡོད།
།སེམས་ཡོད་གྱུར་ན་ཆོས་ཀུན་ཡོད་རིགས་ཏེ། །སེམས་མེད་པ་ལས་ཆོས་ཞིག་སུ་ཡིས་རྟོགས།
Sa réalité ne se trouve pas dans les enseignements,
Elle est indicible et personne ne peut la comprendre intellectuellement.
Prétendre qu’elle a un souverain, c’est commettre une erreur :
Où se trouverait-il ? Dans l’absence de soi primordiale ?
Si l’esprit est présent, les phénomènes sont logiquement présents,
Mais en l’absence d’esprit, qui donc concevrait le moindre phénomène ?
།སེམས་དང་ཆོས་སུ་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་ནི། །བཙལ་ན་མི་རྙེད་ཚོལ་མཁན་གང་ནའང་མེད།
།མེད་པ་དུས་གསུམ་མ་སྐྱེས་མི་འགག་པ། །དེ་ཉིད་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་མེད་པ་ནི།
།རང་བཞིན་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་གནས་ལུགས་ཡིན།
Cherchant l’esprit et tout ce qui surgit en tant que phénomènes
On ne trouve rien, pas même celui qui cherche.
Inexistante dans les trois temps, sans naissance ni cessation
Il n’y a rien d’autre que cette réalité :
L’état fondamental de la grande félicité naturelle.
།དེ་ཕྱིར་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་ཆོས་ཀྱི་སྐུ། །འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་རྣམས་ནི་སངས་རྒྱས་ཉིད།
།འདུ་བྱེད་ལས་ཀུན་ཡེ་ནས་ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས། །བཏགས་པའི་ཆོས་རྣམས་རི་བོང་རྭ་དང་མཚུངས།
C’est pourquoi toutes les apparences sont le corps de réalité,
Tous les vivants qui vont sont eux-mêmes bouddha,
Toute l’activité des formations karmiques est présence du tout,
Les phénomènes désignés étant comme les cornes d’un lièvre.
གཉིས་པ་སེམས་ཅན་གྱིས་དེ་ཉིད་མ་རྟོགས་པས་འཁྲུལ་པར་བསྟན་པ་ནི། ༈
།ཀྱེ་མ་ཉི་མ་སྤྲིན་བྲལ་འོད་ཟེར་ཀུན་ཁྱབ་ཀྱང༌། །མིག་མེད་རྣམས་ལ་མུན་པ་རྟག་ཏུ་སྣང་།
།ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པས་ཀུན་ལ་ཁྱབ་གྱུར་ཀྱང༌། །རྨོངས་པ་དག་ལ་དེ་ཉིད་ཤིན་ཏུ་རིང་།
1.2 La confusion, l’état des vivants qui n’ont pas réalisé l’état naturel
Kyema ! Le ciel dégagé, gorgé des rayons de la lumière solaire
Apparaît cependant aux aveugles comme de perpétuelles ténèbres ;
Et bien que la nature innée soit omniprésente
Pour les ignorants, elle est très éloignée.
།འགྲོ་བ་རྣམས་ཀྱིས་སེམས་མེད་མ་རྟོགས་པས། །བཏགས་པའི་སེམས་ཀྱིས་སེམས་ཉིད་རབ་ཏུ་བཅིངས།
།ཇི་ལྟར་གདོན་གྱིས་བརླབས་པའི་སྨྱོན་བ་དག །དབང་མེད་དོན་མེད་དུཿཁ་བྱེད་པ་ལྟར།
།དངོས་འཛིན་རྣམ་རྟོག་གདོན་ཆེན་ཟིན་པ་ཡི། །སྐྱེ་བོ་དོན་མེད་སྡུག་བསྔལ་འབའ་ཞིག་བྱེད༑
Les vivants qui n’ont pas réalisé l’inexistence de l’esprit
Entravent gravement sa nature avec l’esprit qu’ils imaginent ;
Ainsi, les fous hantés par les esprits malins,
Impuissants, se font une absurde souffrance1En sanskrit dans le texte tibétain : duhkha :
Sous l’emprise du grand démon des conceptions duelles
Ces êtres ne font qu’entretenir un mal-être insensé.
།ཁ་ཅིག་བློ་ཡི་དབྱེ་བས་རྨོངས་རྣམས་བཅིངས། །བདག་པོ་ཁྱིམ་དུ་བཞག་ནས་གཞན་དུ་འཚོལ།
།ཁ་ཅིག་གཟུགས་བརྙན་དག་ལ་དོན་དུ་འཛིན། །ཁ་ཅིག་རྩ་བ་བོར་ནས་ལོ་འདབ་འབྲེག
།ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་བསླུས་བ་མ་ཚོར་རོ།
Certains sont captifs de l’ineptie des classifications intellectuelles
Et recherchent ailleurs qu’en son logis le maître de maison ;
Certains saisissent un objet dans le reflet d’une forme,
Certains coupent des branches, délaissant les racines,
Et agissant ainsi, ils ne voient pas la tromperie.
།གསུམ་པ་རི་ཁྲོད་པས་ཇི་ལྟར་རྟོགས་ཚུལ་བསྟན་པ་ནི།
།ཀྱེ་ཧོ་བྱིས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ཉིད་མ་རིག་ཀྱང༌། །དེ་ཉིད་ངང་ལས་གཡོས་མེད་ང་ཡིས་རྟོགས།
།ང་ཡིས་ང་ཡི་ཐོག་མཐའ་ཤེས་གྱུར་པས། །ང་ཡིས་ང་མཐོང་རང་ཉིད་གཅིག་པུར་ལུས།
།གཅིག་པུ་ཉིད་ལ་བལྟས་པས་གཅིག་མ་མཐོང༌། །མཐོང་བྱ་མཐོང་བྱེད་བྲལ་བས་བརྗོད་དུ་མེད།
།བརྗོད་དུ་མེད་པས་སུ་ཡིས་གོ་བར་འགྱུར།
1.3 Comment l’ermite a atteint la réalisation.
Kye ho ! Bien que les êtres puérils soient ignorants de la réalité
J’ai réalisé qu’ils ne s’écartaient pas de la condition naturelle.
Puisque je connais mon début et ma fin
Je me suis vu, personne « une » livrée à elle-même,
Mais observant cette solitude, je n’ai pas vu ce « un » :
Il n’y a rien à voir et personne pour voir, c’est indicible !
Et puisque c’est indicible, qui comprendra ?
།གཉུག་མའི་ཡིད་ལ་གང་ཚེ་སྦྱངས་གྱུར་པ། །དེ་ཚེ་རི་ཁྲོད་ང་ཡི་རྟོགས་པར་འཇུག
Lorsqu’on parvient au mental fondamental, on est purifié :
C’est à ce moment-là que l’ermite pénètre ma réalisation.
།སེང་གེའི་འོ་མ་སྣོད་ངན་ཕལ་པར་མིན༑ །ཇི་ལྟར་ནགས་ན་སེང་གེའི་ང་རོ་ཡིས།
།རི་དགས་ཕྲ་མོ་ཐམས་ཅད་སྐྲག་གྱུར་ཡང༌། །སེང་ཕྲུག་རྣམས་ནི་དགའ་བས་བརྒྱུག་པ་ལྟར།
།གདོད་ནས་མ་སྐྱེས་བདེ་ཆེན་འདི་བསྟན་པས། །རྨོངས་པ་ལོག་རྟོག་ཅན་རྣམས་སྐྲག་གྱུར་ཡང༌།
།སྐལ་ལྡན་རབ་ཏུ་དགའ་བས་སྤུ་ཟིང་བྱེད།
Le lait de la lionne n’est pas versé dans un vulgaire récipient ;
De même que lorsque toutes les biches de la forêt
Sont terrorisées par le rugissement du lion,
Les jeunes lionceaux accourent joyeusement,
De même, l’enseignement de la grande félicité primordiale non née
Effraye les imbéciles qui pensent à l’envers
Et donne des frissons de bonheurs aux êtres fortunés.
།གཉིས་པ་ལམ་ཕྱག་ཆེན་པོ་ཉམས་སུ་བླང་བ་ལ་གསུམ་ལས། དང་པོ་ལྟ་བས་ཐག་བཅད་བ་ལའང་གསུམ་གྱི། དང་པོ་ལྟ་བའི་གནས་ཚུལ་བསྟན་པ་ནི། ༈
།ཀྱེ་ཧོ་མ་ཡེངས་སེམས་ཀྱིས་རང་གིས་རང་ལ་ལྟོས། །རང་གི་དེ་ཉིད་རང་གིས་རྟོགས་གྱུར་ན།
།ཡེངས་པའི་སེམས་ཀྱང་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོར་འཆར། །མཚན་མ་རང་གྲོལ་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་ངང༌།
2. La voie, la pratique de Mahamoudra
Trois parties :
2.1 S’assurer de la vue correcte
Trois parties également :
2.1.1 Comment stabiliser la vue
Kye ho ! Observe-toi en toi-même, l’esprit non distrait !
Quand tu réaliseras toi-même ce que tu es vraiment
Même ton esprit distrait t’apparaîtra comme Mahamoudra ;
L’autolibération des caractéristiques est l’état naturel de grande félicité.
།རྨི་ལམ་དག་གི་བདེ་དང་དུཿཁ་རྣམས། །སད་པའི་དུས་ན་རང་བཞིན་མེད་པའི་ཕྱིར།
།རེ་དང་དོགས་པའི་བསམ་པ་ཀུན་བསླང་ནས། །དགག་དང་སྒྲུབ་པའི་བསམ་པ་སུ་ཞིག་བྱེད།
Puisque les jouissances et la dukkha des rêves
Sont au réveil dépourvues de nature,
Qui peut alors penser, inspiré par l’espoir et la crainte,
Qu’elles aient été établis ou bien qu’elles aient cessé ?
།འཁོར་དང་མྱ་ངན་འདས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀུན། །དེ་ཉིད་མཐོང་བས་རང་བཞིན་མེད་པའི་ཕྱིར།
།རེ་དང་དོགས་པའི་བསམ་པ་ཟད་གྱུར་པས། །སྤང་དང་བླང་བའི་འབད་རྩོལ་ཅི་བྱར་ཡོད།
Tous les phénomènes du samsara et du nirvana
Sont dépourvus de nature lorsqu’ils sont vus tels quels :
Dès lors, l’espoir et la crainte s’étant dissipés,
Quel effort de renoncement ou d’acceptation, pourrait-il donc y avoir à faire ?
།སྣང་གྲགས་ཐམས་ཅད་སྒྱུ་མ་སྨིག་རྒྱུ་དང༌། །གཟུགས་བརྙན་དང་མཚུངས་དངོས་པོ་མཚན་མ་མེད།
།སྒྱུ་མར་སྣང་མཁན་སེམས་ཉིད་ནམ་མཁའ་སྟེ། །མཐའ་བྲལ་དབུས་མེད་སུས་ཀྱང་ཤེས་མི་འགྱུར།
Les apparences et les sons sont tels une illusion, un mirage,
Ou le reflet d’une forme : ils n’ont aucune caractéristiques substantielles.
Le créateur de ces apparences illusoires est la nature de l’esprit, l’espace
Sans centre ni périphérie, que personne ne connaît.
།གང་གཱ་ལ་སོགས་ཆུ་ཀླུང་སྣ་ཚོགས་པ། །བ་ཚྭ་ཅན་གྱི་རྒྱ་མཚོར་རོ་གཅིག་ལྟར།
།བཏགས་པའི་སེམས་དང་སེམས་བྱུང་སྣ་ཚོགས་ཀུན། །ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་རོ་གཅིག་ཤེས་པར་གྱིས།
Les eaux du Gange et des multiples fleuves
Ont une saveur unique dans l’océan salé ;
De même, on saura que l’esprit conceptuel et les multiples états mentaux
Ont une « saveur unique » dans l’infinie présence.
།གཉིས་པ་རྟོགས་པའི་ཚུལ་བསྟན་ནི།
།གང་ཞིག་ནམ་མཁའི་ཁམས་ཀུན་ཡོངས་བཙལ་ཡང༌། །མཐའ་དང་དབུས་མེད་མཐོང་བ་ཡོངས་སུ་འགག
།དེ་བཞིན་སེམས་དང་ཆོས་ནི་ཡོངས་བཙལ་བས། །སྙིང་པོ་རྡུལ་ཙམ་རྙེད་པར་མ་གྱུར་ཏེ།
།ཡོངས་སུ་འཚོལ་བའི་སེམས་ཀྱང་མི་དམིགས་པས། །ཅི་ཡང་མ་མཐོང་བ་ཉིད་དེ་མཐོང་ཡིན།
2.1.2 Comment réaliser la vue
Examinant profondément le domaine de l’espace dans sa totalité
L’absence de centre et de périphérie met un terme à l’observation.
De même examinant profondément l’esprit et les phénomènes,
On n’y trouvera pas ne serait-ce qu’une essence.
Puisque même l’esprit qui examine ne peut être observé,
Il n’y a rien voir : telle est précisément la vue.
།གསུམ་པ་དེ་ལས་འགྱུར་བ་མེད་པ་ནི། ༈
།ཇི་ལྟར་གཟིངས་ལ་འཕུར་བའི་བྱ་རོག་གིས། །ཕྱོགས་རྣམས་བསྐོར་ཞིང་སླར་ཡང་དེ་རུ་འབབ།
།འདོད་པའི་སེམས་ཀྱིས་རྟོག་པའི་རྗེས་བཅད་ཀྱང༌། །དང་པོའི་སེམས་ཉིད་གཉུག་མ་ཉིད་དུ་འབབ།
།རྐྱེན་གྱིས་མི་འགུལ་རེ་བའི་ཡི་ཆད་པས། །དོགས་པའི་སྐུངས་ཞིག་པ་རྡོ་རྗེ་སེམས།
2.1.3 Ne pas s’écarter de cette réalisation
De même que l’oiseau décollant du navire,
Virevolte dans les airs mais y revient,
L’esprit en proie au désir qui se perd en pensées
Retourne en l’état naturel de l’esprit primordial :
Puisqu’il n’est pas ébranlé par les circonstances,
Défaisant le nœud des incertitudes liées au désespoir, il est l’esprit adamantin.
།གཉིས་པ་སྒོམ་པ་ལ་གསུམ་ལས། དང་པོ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་བསྒོམ་དུ་མེད་པར་བསྟན་ནི། ༈
།རྩ་བ་ཆོད་པའི་སེམས་ཉིད་ནམ་མཁའ་འདྲ། །སྒོམ་དུ་མེད་པས་ཡིད་ལ་མི་བྱ་སྟེ།
།ཐ་མལ་ཤེས་པ་རང་ལུགས་གཉུག་མ་ལ། །བཅོས་མའི་དམིགས་པ་དག་གིས་མི་བསླད་དེ།
།རང་བཞིན་དག་པའི་སེམས་ལ་བཅོས་མི་དགོས། །མ་བཟུང་མ་བཏང་རང་དགའ་ཉིད་དུ་ཞོག
2.2 Méditer
Trois parties :
2.2.1 Enseignement sur l’absence de méditation du mahamoudra
La nature de l’esprit ramenée à son fondement est semblable à l’espace :
Puisqu’il n’y a rien à méditer, n’engage pas le mental.
La perception ordinaire, dans son état authentique inné,
N’est pas altérée par les références artificielles
Et l’esprit naturel n’est pas à amender :
Ne conçois pas, ne rejette pas, demeure à même sa joie.
།གལ་ཏེ་མ་རྟོགས་བློ་ལ་སྒོམ་རྒྱུ་མེད། །རྟོགས་པ་ཅན་ལ་བསྒོམ་བྱ་སྒོམ་བྱེད་མེད།
།ཇི་ལྟར་ནམ་མཁའ་ནམ་མཁའ་དམིགས་སུ་མེད། །དེ་ལྟར་སྟོང་པས་སྟོང་པ་སྒོམ་དུ་མེད།
།གཉིས་མེད་ཤེས་པ་ཆུ་དང་འོ་མ་ལྟར། །སྣ་ཚོགས་རོ་གཅིག་བདེ་ཆེན་རྒྱུན་ཆད་མེད།
Alors qu’il n’y a pas de méditation dans l’esprit des non réalisés,
Il n’y a pas de méditant ou d’objet à méditer chez les réalisés.
De même que l’espace est dépourvu de référence à l’espace,
De même la vacuité est dépourvue de méditation de la vacuité.
La perception non-duelle est comme un mélange d’eau et de lait :
Le goût unique de la diversité est la grande félicité ininterrompue.
།གཉིས་པ་བསྒོམ་དུ་མེད་པའི་དོན་དང་མ་བྲལ་བསྒོམ་བ་མཆོག་ཏུ་བསྟན་ནི། ༈
།འདི་ལྟར་དུས་གསུམ་རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ། །ཡིད་ལ་བྱ་བ་མེད་མཐའ་བྲལ་གཉུག་མའི་ངང༌།
།དེ་ཉིད་སྐྱོང་ལ་སྒོམ་ཞེས་ཐ་སྙད་གདགས། །རླུང་ནི་མི་བཟུང་ཡིད་ནི་མི་བཅིང་བར།
།མ་བཅོས་ཤེས་པ་བུ་ཆུང་ལྟ་བུར་ཞོག །དྲན་རྟོག་བྱུང་ན་དེ་ཉིད་རང་ལ་ལྟོས།
།ཆུ་དང་རླབས་གཉིས་ཐ་དད་མ་རྟོགས་ཤིག
2.2.2 Montrer que la suprême méditation n’est pas distincte de l’absence de méditation
Ainsi, à chaque instant, au cours des trois temps,
L’absence d’engagement du mental est l’état naturel sans limitations;
Préserver cet état est par convention ce que l’on nomme « méditation »
Sans contrôler la respiration ni contraindre le mental,
Demeure comme un petit enfant dans la perception sans artifices :
Si des souvenirs ou des pensées surviennent, vois ce qu’ils sont en eux-mêmes,
Ne pense pas que l’eau et la vague sont deux choses différentes.
།གསུམ་པ་འཁོར་གསུམ་ལས་རྣམ་པར་གྲོལ་བའི་ཐ་མལ་གྱི་ཤེས་པ་ངོས་བཟུང་དང་བྲལ་བ་དེ་ཉིད་ལམ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡིན་པ་དཔེསབསྟན་པ་ནི། ༈
།ཡིད་ལ་མི་བྱེད་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ལ། །སྒོམ་རྒྱུ་རྡུལ་ཙམ་མེད་པས་མི་བསྒོམ་སྟེ།
།སྒོམ་མེད་དོན་དང་འབྲལ་མེད་སྒོམ་པའི་མཆོག །གཉིས་མེད་ལྷན་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་རོ།
།ཇི་ལྟར་ཆུ་ལ་ཆུ་གཞག་རོ་གཅིག་ལྟར། །ཇི་བཞིན་ངང་དུ་དེ་བཞིན་གནས་པའི་ཚེ།
།དམིགས་འཛིན་ཞེན་པའི་ཡིད་ནི་རབ་ཏུ་ཞི།
2.2.3 Montrer par des exemples comment l’esprit ordinaire parfaitement libéré des trois cercles, est la voie de l’ainsité non caractérisée, le Mahamoudra
Puisqu’en l’absence d’engagement du mental, en l’état de mahamoudra
Il n’y a pas la moindre chose à méditer, ne médite pas !
Ne pas s’écarter du mode de la non-méditation est la suprême méditation,
La saveur unique de la félicité non-duelle et innée.
L’eau dans laquelle on verse de l’eau a une saveur unique :
De même, lorsqu’on demeure dans l’état naturel tel qu’il est
Le mental attaché à ses références est complètement apaisé.
།བཞི་པ་སྤྱོད་པ་བསྟན་པ་ལ་གསུམ་གྱི། དང་པོ་ཕྱག་ཆེན་པོའི་སྤྱོད་པ་ལ་ངེས་མེད་བསྟན་པ་ནི། ༈
།ཀྱེ་ཧོ། །གཉིས་མེད་གཉུག་མའི་རྣལ་འབྱོར་གང་དེ་ལ། །སྤང་དང་བླང་བའི་དངོས་པོ་ཅི་ཞིག་ཡོད།
།ངས་ནི་ཆོས་ཀུན་མ་བཟུང་མ་བཏང་བས། །བུ་ཁྱོད་འདི་གྱིས་བྱ་བ་མི་སྨྲའོ།
2.2.4 Montrer la conduite à tenir
2.2.4.1 Montrer qu’il n’y a pas de conduite déterminée dans le mahamoudra
Kyé ho !
Dans le yoga de l’état naturel non duel
Que doit-on rejeter ou adopter ?
Moi même, qui ne rejette ni ne saisi aucun phénomène,
Je ne te dis pas : « fils, tu devrais faire ceci ».
།ཇི་ལྟར་ནོར་བུ་དེ་དངོས་མེད་པ་ལྟར། །རྣལ་འབྱོར་སྤྱོད་པ་དེ་དངོས་མེད་པ་སྟེ།
།འདུ་བྱེད་སྣ་ཚོགས་ཅལ་ཅོལ་གང་སྨྲས་ཀྱང༌། །རྣལ་འབྱོར་བློ་ནི་གཅིག་ལས་མི་འདའོ།
།གཅིག་ཉིད་ན་ནི་གཅིག་ཀྱང་ཡོད་མིན་པས། །རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་རྩ་བ་བྲལ་གྱུར་ཏེ།
།སྨྱོན་པ་བཞིན་དུ་རྩིས་མེད་ཡན་པ་ལ། །བྱར་མེད་སྤྱོད་པ་བུ་ཆུང་བཞིན་དུ་བྱ།
De même que ce joyau [de l’esprit ?] n’est pas déterminé,
La pratique du yogi n’est pas déterminée ;
Quelque soit le bruit produit par les diverses formations mentales,
L’intelligence du yogi ne se départi pas de son unité.
Cependant, il n’y a pas de « un » dans cette unité,
Et ses divers aspects n’ont donc pas de racines :
Comme un fou, sans calcul ni intention, libre,
Pratique sans rien faire, agis comme un petit enfant.
།གཉིས་པ་དེ་ལྟར་སྤྱོད་ན་ཡུལ་གྱི་རྐྱེན་གྱིས་གོས་པ་མེད་པར་བསྟན་པ་ནི། ༈
།ཨེ་མ་ཧོ།
སྲིད་པའི་འདམ་སྐྱེས་པདྨ་ལྟ་བུའི་སེམས། །ཉེས་པ་གང་གིས་གང་ལ་གོས་པ་མེད།
།ཟ་ཞིང་འཐུང་ལ་གཉིས་སྤྲོད་བདེ་བ་དང༌། །གལ་ཏེ་ལུས་སེམས་རབ་ཏུ་གདུངས་གྱུར་དང༌།
།རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་གང་ལ་སྤྱོད་གྱུར་པ། །གང་གིས་མ་བཅིངས་མ་གྲོལ་གོས་བ་མེད།
2.2.4.2 Montrer qu’en se conduisant ainsi, [l’esprit] n’est pas souillé par des circonstances fortuites
Émaho !
L’esprit, tel un lotus né dans la boue du devenir
Ne peut être souillé par quelque vice que ce soit.
Les plaisirs de la nourriture, de la boisson, de l’union sexuelle,
Sont les pires tourments du corps et de l’esprit :
Mais quels que soient les divers aspects du comportement,
Rien n’est entravé, libéré ou souillé.
།གསུམ་པ་གཞན་ཕན་ཞེན་མེད་ཀྱི་སྙིང་རྗེ་ཤུགས་ལས་འབྱུང་བར་བསྟན་པ་ནི། ༈
།རྟོགས་པའི་རང་སྤྱོད་རྩིས་མེད་ངང་དེ་ནས། །རྨོངས་པའི་འགྲོ་བ་ཉམ་ཐག་མངོན་གྱུར་ཚེ།
།མི་བཟོད་སྙིང་རྗེའི་ཤུགས་ཀྱིས་མཆི་མ་འབྱུང༌། །བདག་གཞན་བཟློག་ནས་ཕན་པ་ཉིད་ལ་འཇུག
2.2.4.3 Montrer la force de la compassion sans attachement qui s’élève pour le bien d’autrui
En cet état sans calcul de sa propre pratique de réalisation
Les larmes coulent spontanément par compassion
Lorsque les êtres limités apparaissent clairement dans leur misère
Et se mettant soi-même à la place d’autrui, on s’engage pour leur bien.
།དོན་ལ་བརྟགས་ན་དམིགས་པ་གསུམ་བྲལ་ནས། །ཡང་དག་མ་ཡིན་རྨི་ལམ་སྒྱུ་འདྲ་སྟེ།
།ཆགས་ཐོགས་བྲལ་བས་དགའ་ཞིང་སྐྱོ་མེད་པས། །སྒྱུ་མ་མཁན་པོས་སྒྱུ་མའི་དོན་བྱེད་མཚུངས།
La réalité, après analyse, est détachée des trois références2Le triple cercle : objet, sujet, relation ; il y a aussi le don, celui qui donne et celui qui reçoit. ;
Elles sont irréelles, semblables à l’illusion du rêve.
Débarrassé des obstacles, dans la joie, inlassablement,
La réalité ressemble aux tours illusoires d’un maître magicien.
།གསུམ་པ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ལ་བཟླ་བ་ལ་གསུམ་གྱི། དང་པོ་འབྲས་བུ་ཐོབ་ཏུ་ངེས་པར་བསྟན་པ་ནི། ༈
།གདོད་ནས་དག་པ་ནམ་མཁའི་རང་བཞིན་ལ། །སྤངས་དང་ཐོབ་པའི་དངོས་པོ་འགའ་ཡང་མེད།
།ཡིད་ལ་བྱར་མེད་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ནི། །འབྲས་བུ་གང་དུའང་འདོར་བ་མ་བྱེད་ཅིག
།རེ་བའི་སེམས་ནི་གདོད་ནས་མ་སྐྱེས་པས། །སྤངས་དང་ཐོབ་པའི་དངོས་པོ་ཅི་ཞིག་ཡོད།
།གལ་ཏེ་གང་གིས་ཐོབ་པའི་དངོས་ཡིན་ན། །བསྟན་པའི་ཕྱག་རྒྱ་རྣམ་བཞིས་ཅི་ཞིག་བྱེད།
3. Atteindre l’état de Mahamoudra
Trois parties :
3.1 Enseignement définitif sur l’obtention du fruit
En la nature de l’espace pure depuis toujours
Nulle part il n’y a quelque chose à rejeter ou à obtenir.
L’absence d’engagement du mental est mahamudra,
Concernant le fruit, ne rejette rien !
L’esprit qui espère est primordialement non né,
Dès lors, qu’y a t-il rejeter et à obtenir ?
Et si quelqu’un devait obtenir quelque chose,
Quelle utilité aurait l’enseignement des quatre sceaux[i]?
།གཉིས་པ་ཐོབ་ཏུ་མེད་པ་ཐོབ་པར་འདོད་པ་འཁྲུལ་པར་བསྟན་པ་ནི། ༈
།ཇི་ལྟར་རི་དྭགས་འཁྲུལ་པས་གདུངས་པ་ཡིས། སྨིག་རྒྱུའི་ཆུ་ལ་རབ་ཏུ་བརྒྱུག་པ་ལྟར།
།རྨོངས་པ་གང་ཞིག་འདོད་པས་རབ་གདུངས་པས། །ཇི་ལྟར་འབད་ཀྱང་སླར་ནི་རིང་བར་འགྱུར།
3.2 L’égarement du désir d’obtention quand il n’y a rien à obtenir
De même qu’une biche assoiffée portée par l’illusion
Se précipite vers l’eau du mirage,
De même, l’ignorant porté par le désir
Malgré bien des efforts, est toujours loin du compte.
།གསུམ་པ་ཐོབ་པ་ཅི་ཡང་མེད་པ་དེ་ཉིད་རྡོ་རྗེ་འཆང་ཐོབ་ཅེས་མིང་བསྟགས་པ་ནི། ༈
།ཡེ་ནས་མ་སྐྱེས་རང་བཞིན་རྣམ་དག་པ། །དེ་ལས་ཁྱད་པར་ཅུང་ཟད་ཡོད་མིན་ཏེ། །བཏགས་པའི་ཡིད་ནི་དབྱིངས་སུ་དག་གྱུར་པ། །དེ་ལ་རྡོ་རྗེ་འཆང་ཞེས་བཏགས་པ་ཙམ།
3.3 Cette absence de quoique ce soit à obtenir est qualifiée « d ‘obtention de Vajradhara »
Depuis toujours la nature non née est parfaitement pure
Et il n’y a pas en elle la moindre particularité,
Le mental analytique se purifie dans son immensité
Et on appelle simplement cela [l’état] de Vajradhara.
།ཇི་ལྟར་བྱེ་ཐང་སྐམ་པོའི་སྨིག་རྒྱུ་དག །ཆུར་སྣང་ཆུ་དེ་ཉིད་དུ་མེད་པ་ལྟར།
གདོད་ནས་དག་བ་བཏགས་པའི་ཡིད་སངས་པ། །དེ་ལ་རྟག་ཆད་གཉིས་སུ་བརྗོད་དུ་མེད།
Pareille à un mirage dans un désert aride
Montrant de l’eau là où il n’y en a pas,
La pureté primordiale, le mental analytique purifié,
Ne peut être décrite comme un néant ou une permanence.
།ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་དཔག་བསམ་ཤིང་བཞིན་དུ། །སྨོན་ལམ་དབང་གིས་རེ་བ་ཡོངས་སྐོང་བ།
།དེ་ཡང་འཇིག་རྟེན་ཐ་སྙད་ཀུན་རྫོབ་སྟེ། །དམ་པའི་དོན་དུ་འགའ་ཡང་དོན་མ་ཡིན།
Le pouvoir des prières, comme une gemme ou un arbre à souhaits
Comble toutes les attentes.
De plus, les conventions mondaines sont relatives
Et n’ont aucune réalité au sens ultime.
།དོ་ཧ་མཛོད་ཅེས་བྱ་བ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོའི་མན་ངག་དཔལ་རི་ཁྲོད་པ་ཆེན་པོ་ས་ར་ཧའི་ཞལ་སྔ་ནས་མཛད་པ་རྫོགས་སོ།། །།རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་བཻ་རོ་ཙ་ན་རཀྵི་ཏས་རང་འགྱུར་དུ་མཛད་པའོ།།
Fin du « Trésor des dohas », instructions essentielles du Mahamoudra, composé d’après les paroles de Saraha, le glorieux ermite. Cela fut traduit [en tibétain] par le maître indien Vairochanarakshita lui-même.
Traduit du tibétain par Tchamé Dawa – Eussel Longyé en mai 2024, pour le bien de tous les êtres.
Toute erreur ou approximation lui revient !
[i] ཕྱག་རྒྱ་བཞི = les quatres (sceaux) mudras
Le sceau d’engagement – engendrer la joie en prenant appui sur un sceau de sagesse primordiale médité – sert de préliminaire aux autres. Le sceau d’action – engendrer la félicité en prenant appui sur une parèdre de sagesse réelle – est la pratique principale. Le sceau des phénomènes – entretenir la félicité en amenant à l‘esprit l’expérience précédente – est la pratique de conclusion. Le grand sceau est la méditation sur la réalité essentielle après avoir pratiqué les autres [sceaux].
Cette phase de perfection du Hevajra en quatre [parties] est le cœur des quatre sceaux :
Le sceau d’engagement est pratiqué en combinant le [yoga] subtil fondé sur les souffles67 et le yoga de l’essence vitale de flamboiement et coulée fondé sur les quatre, ou deux, roues de canaux68.
Une fois capable de susciter la félicité-vacuité par son propre corps comme méthode69 et maîtrisant complètement les souffles, on s’entraîne avec un sceau d’action réel et un imaginé70.
Une fois la félicité pleinement développée, le sceau des phénomènes scelle tous les phénomènes avec la félicité – tous deviennent ainsi le sceau71.
Ayant parachevé les expériences des trois [premiers] sceaux, ou s’y étant un peu familiarisé, on médite sur le grand sceau, le yoga à six branches du retrait, de la stabilité méditative, etc.
Dans ses Instructions ésotériques sur les quatre sceaux, Maitrīpa distingue différentes phases de la voie tantrique : la phase extérieure de création (phyi bskyed pa’i rim pa) ; la phase profonde de création (zab mo bskyed pa’i rim pa) ; la phase de perfection (rdzogs rim) ; la phase de parfait achèvement (yongs su rdzogs pa’i rim pa) ; et la phase de la nature essentielle (ngo bo nyid kyi rim pa). Il leur relie les quatre sceaux, dont chacun représente un ensemble de quatre joies : le sceau d’action (las kyi phyag rgya ; karmamudrā) à la phase profonde de création et à celle d’achèvement ; le sceau des phénomènes (chos kyi phyag rgya ; dharmamudrā) à celle de parfait achèvement ; le grand sceau (phyag rgya chen po ; mahāmudrā) à celle de la nature essentielle ; et le sceau d’engagement (dam mtshig gi phyag rgya ; samayamudrā) à la phase extérieure de création.
Les quatre sceaux (de l’engagement, de l’action, de la réalité, grand) appliqués à la phase de perfection sont décrits dans le Hevajra et le Cakrasamvara. Dans le Hevajra, le sceau d’engagement (samaya, dam tshig) est le yoga des gouttes subtiles, fondé sur les souffles, ainsi que le yoga de l’ardente et de l’écoulement des gouttes, fondé sur deux ou quatre roues de canaux. Le sceau d’action (karma, las) est la pratique menée avec une partenaire réelle ou imaginée une fois que le pratiquant a atteint la capacité de connaître la félicité et la vacuité en dépendant de son propre corps et donc de contrôler pleinement les souffles. Quand la félicité a été engendrée correctement est pratiqué le sceau de la réalité afin de sceller toutes les apparences avec la félicité, ce qui a pour conséquence que tous les phénomènes deviennent le grand sceau. L’expérience des trois premiers niveaux parachevée, ou du moins une certaine accoutumance avec eux, il médite sur le grand sceau au moyen du retrait et des autres éléments du yoga sextuple (OIC, III, pp. 240-1).
Pour ce qui est du Cakrasamvara dans la tradition de Shantapa (qui comprend une phase de perfection en cinq stades), le sceau d’engagement est le préliminaire : le développement de la joie sur la base de la méditation sur un sceau de sagesse primordiale. Le sceau d’action est la pratique principale ; le développement de la félicité sur la base d’une parèdre réelle. Le sceau de la réalité est la pratique exclusive : le maintien de la félicité par le rappel de l’expérience connue. Et le grand sceau est la méditation sur le sens de l’ainsité en s’appuyant sur les autres sceaux (Ibid., p. 246)
Les quatre sceaux (voir au chapitre cinquième, note 22) désignent les quatre moyens de réaliser la sagesse primordiale des quatre joies ; leur interprétation diffère dans les tantras incomparables. Selon Hevajra, lors de la phase de génération, le sceau d’action renvoie au stade initial de la pratique (où les conceptions sont présentes), qui utilise l’attachement sur la voie. Avec l’aide d’un / une partenaire, le yogi ou la yogini embrase la chaleur intérieure au nombril et connaît les quatre joies. Celles-ci brûlent la saisie des agrégats et des éléments. Maîtrisant les énergies, il / elle retient l’essence vitale aux organes sexuels et se familiarise avec l’union de la félicité non conceptuelle et de la vacuité.
Pour le sceau d’engagement sont contemplées les voyelles, consonnes et syllabes des cinq poisons aux roues de canaux du corps dans l’aspect de la forme illusoire de la déité. Ensuite, le méditant fait remonter les souffles inférieurs, provoquant l’embrasement de la chaleur intérieure qui brûle la saisie des agrégats et éléments ainsi que les syllabes des cinq poisons, et cause la descente de l’essence vitale qu’accompagne l’expérience des quatre joies. Simultanément est médité un heruka, ici Hevajra, à chaque rayon des roues de canaux, ou bien une goutte d’essence vitale à cinq couleurs qui irradie des lumières quintuples depuis les pointes des rayons.
Pour le sceau de la doctrine, avec la compréhension de la sagesse transcendante enseignée dans les soutras ou par la méthode de l’ardente, le méditant contemple la vacuité des agrégats, des éléments, des sources de la perception, etc., qui sont assimilés aux cinq vainqueurs (Vairocana etc.) et à leurs parèdres (Locana, etc.) et ainsi de suite. Trois niveaux de réalisation sont déterminés ; le meilleur est de connaître les phénomènes tels qu’ils apparaissent, sans effectuer la distinction bons, mauvais ou neutres. L’intermédiaire est de les voir comme ressemblant à des rêves ou des illusions ; l’inférieure, de considérer qu’ils sont Vairocana et sa parèdre en union.
Le grand sceau est l’expérience qu’engendre la force de l’ardente, du caractère indissociable de la grande compassion et de la vacuité libre des extrêmes. Cette expérience brûle les conceptions de cause et d’effet, permettant à la sagesse primordiale non conceptuelle de se faire jour, les essences vitales (aux roues de canaux) émettant une lumière abondante et, à travers le pouvoir de la grande compassion l’adepte émane de multiples corps qui touchent les êtres pris dans les tendances à la dispersion. Telle est la spécificité du grand sceau dans les tantras mères (CH, ff°. 34a4-36a1).
Dans le cadre de la phase de perfection, les quatre sceaux sont expliqués comme suit : pour le sceau d’action, par l’union avec une femme de sagesse l’adepte provoque la véritable sagesse primordiale, la compréhension non conceptuelle de la réalité, qui est l’unité indissociable de la félicité co-émergente et de la vacuité.
Pour le sceau de la doctrine, il pratique la contemplation qui réalise directement la saveur unique fondamentale (l’union de l’apparence et de la vacuité) de tous les phénomènes extérieurs et intérieurs, animés et inanimés. Dans cette contemplation l’objet de méditation, le méditant et la méditation ont une saveur unique, ils sont égaux dans la nature de la vacuité Avec cette compréhension que le cycle et l’au-delà des peines ont la même saveur, l’adepte s’immerge dans la réalité, libre des concepts ayant trait à ce qui est à adopter et rejeter, une réalisation qui lui permettra sans doute aucun d’atteindre à l’accomplissement au cours de cette vie, en dépit d’un éventuel manque de mérite ou un faible potentiel dû à la perpétuation d’un acte aux conséquences immédiates.
Pour le grand sceau, le méditant contemple que l’environnement et les vivants sont naturellement sagesse primordiale, affranchie de toute fabrication mentale. Dans la compréhension que l’absence d’existence réelle est la nature des choses, cette contemplation n’est pas une construction de l’esprit. Le méditant, la méditation et son objet transcendant les idées échafaudées à propos de la vacuité, etc. L’adepte perçoit que tout, des vivants au brin d’herbe, n’est rien d’autre que la nature même de son esprit, peu importent les apparences.
Pour le sceau d’engagement, il pratique dans le but de réaliser que les trois mondes sont en réalité les corps, paroles et esprits de tous les bouddhas des trois temps, félicité et vacuité inséparables. La culture continue d’une telle réalisation a pour résultat final l’accomplissement du grand sceau (CH, ff°. 122a-135b4)
OU BIEN:
Les phénomènes composés sont momentanés, impermanents ;
Tout le contaminé a pour nature les trois souffrances ;
Les passions et la pureté sont vides et dépourvues d’un soi ;
L’au-delà des peines seul est libération et paix :
Ce sont les quatre sceaux, les signes de la parole générale.
Après mûre réflexion, engendrez-en une compréhension assurée.