Par Tilopa

།།རྒྱ་གར་སྐད་དུ། །མ་ཧཱ་མུ་དྲ་ཨུ་པ་དེ་ཤ།
།བོད་སྐད་དུ། །ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོའི་མན་ངག
།རྡོ་རྗེ་མཁའ་འགྲོ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།
En sanskrit : mahamudra upadesha
En tibétain : tchagya chenpeu mènna
En français : Les instructions essentielles du Mahamoudra

Hommage à la Vajra-dakini !

 

།ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་བསྟན་དུ་མེད་ཀྱིས་ཀྱང༌། །དཀའ་བ་སྤྱོད་ཅིང་བླ་མ་ལ་གུས་པས།
།སྡུག་བསྔལ་བཟོད་ལྡན་བློ་ལྡན་ནཱ་རོ་པ། །སྐལ་ལྡན་ཁྱོད་ཀྱི་སྙིང་ལ་འདི་ལྟར་བྱོས།

Le Mahamoudra ne peut être enseigné,
Mais cependant, dans l’ascèse et avec le respect du lama,
Fortuné Naropa, intelligent et endurant la souffrance,
Tu dois pratiquer comme suit du fond de ton cœur.

 

།དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་གང་གིས་གང་ལ་བརྟེན། །དེ་བཞིན་ཕྱག་རྒྱ་ཆེ་ལ་བརྟེན་ཡུལ་མེད།
།མ་བཅོས་གཉུག་མའི་ངང་དུ་ཀློད་ལ་ཞོག །བཅིངས་པ་ཀློད་ན་གྲོལ་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད།

Par exemple, de même qu’en l’espace rien ne s’appuie sur rien,
En le Mahamoudra il n’y a aucun appui.
Reste détendu, en l’état authentique sans artifices :
Si tu détends les entraves, la libération ne fait aucun doute.

 

།དཔེར་ན་ནམ་མཁའི་དཀྱིལ་བལྟས་མཐོང་བར་འགག་པར་འགྱུར། །དེ་བཞིན་སེམས་ཀྱིས་སེམས་ལ་བལྟས་བྱས་ན།
།རྣམ་རྟོག་ཚོགས་འགག་བླ་མེད་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།

Par exemple, en regardant au centre de l’espace, la vision prend fin :
De même, si l’esprit observe l’esprit
L’accumulation des pensées s’arrête et l’éveil insurpassable est obtenu.

 

།དཔེར་ན་ཁུག་སྣ་སྤྲིན་རྣམས་ནམ་མཁའི་ཁམས་སུ་་དེངས། །གར་ཡང་སོང་བ་མེད་ཅིང་གང་དུའང་གནས་པ་མེད།
།དེ་བཞིན་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་རྟོག་ཚོགས་ཀྱང་། །རང་སེམས་མཐོང་བས་རྟོག་པའི་རྦ་རླབས་དེངས།

Par exemple, les brumes et les nuages qui se dissolvent dans l’espace
Ne vont ni ne demeurent nulle part ;
De même, les multiples pensées qui naissent en l’esprit
Disparaissent comme des vagues lorsque l’on voit son propre esprit.

 

།དཔེར་ན་ནམ་མཁའི་རང་བཞིན་ཁ་དོག་དབྱིབས་ལས་འདས། །དཀར་ནག་དག་གིས་གོས་ཤིང་འགྱུར་བ་མེད།
།དེ་བཞིན་རང་སེམས་སྙིང་པོ་ཁ་དོག་དབྱིབས་ལས་འདས། །དགེ་སྡིག་དཀར་ནག་ཆོས་ཀྱིས་གོས་མི་འགྱུར།

Par exemple, la nature de l’espace transcende les couleurs et les contours :
Elle n’est pas souillée par le blanc et le noir et demeure inchangée ;
De même, l’essence de ton esprit transcende les couleurs et les contours :
Elle n’est pas souillée par les phénomènes blancs ou noirs, vertueux ou néfastes.

 

།དཔེར་ན་གསལ་དྭངས་ཉི་མའི་སྙིང་པོ་དེ། །བསྐལ་པ་སྟོང་གི་མུན་པས་སྒྲིབ་མི་ནུས།
།དེ་བཞིན་རང་སེམས་སྙིང་པོ་འོད་གསལ་དེ། །བསྐལ་པའི་འཁོར་བས་བསྒྲིབ་པར་མི་ནུས་སོ།

Par exemple, l’essence de la clarté irradiante du soleil
Ne peut être voilée par les ténèbres de milliers de kalpas,
De même, la claire lumière essentielle de ton propre esprit
Ne peut être voilée par le cycle récurrent des kalpas.

 

།དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་སྟོང་པར་ཐ་སྙད་རབ་བརྟགས་ཀྱང་། །ནམ་མཁའ་ལ་ནི་འདི་འདྲ་བརྗོད་དུ་མེད།
།དེ་བཞིན་རང་སེམས་འོད་གསལ་བརྗོད་གྱུར་ཀྱང་། །འདི་འདྲར་གྲུབ་ཅེས་ཐ་སྙད་གདགས་གཞི་མེད།

Par exemple, bien qu’on impute à l’espace le concept de vacuité,
On ne peut dire que l’espace est « comme cela » ;
De même, bien que l’on qualifie ton propre esprit de claire lumière
Aucune base ne permet de le désigner comme « existant comme cela ».

།དེ་ལྟར་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་གདོད་ནམ་མཁའ་འདྲ། །ཆོས་རྣམས་མ་ལུས་དེ་རུ་མ་འདུས་མེད།

Dès lors, la nature de l’esprit est semblable à l’espace primordial
Et il n’y a aucun phénomène d’aucune sorte qui n’y soit pas inclus.

 

།ལུས་ཀྱི་བྱ་བ་ཡོངས་ཐོང་རྣལ་མ་དལ་བར་སྡོད། །ངག་གི་སྨྲ་བརྗོད་མེད་དེ་གྲག་སྟོང་བྲག་ཅ་འདྲ།

ཡིད་ལ་ཅི་ཡང་མི་བསམ་ལ་བཟླའི་ཆོས་ལ་ལྟོས། ལུས་ལ་སྙིང་པོ་མེད་དེ་སྙུག་མའི་སྡོང་པོ་འདྲ།

སེམས་ནི་ནམ་མཁའི་དཀྱིལ་ལྟར་བསམ་པའི་ཡུལ་ལས་འདས།

Renonce aux activités du corps, demeure tranquillement dans l’aisance authentique,
Sans mot dire, la parole ressemblant à l’écho d’un son vide.
Quoiqu’il advienne au niveau du mental, vois les phénomènes transcendants de la non pensée ;
Quant à ce corps sans essence, il est telle la tige du roseau ;
Et l’esprit, tel le centre de l’espace, est au-delà des objets de la pensée.

 

།དེ་ཡི་ངང་བཏང་བཞག་མེད་པ་གློད་ལ་ཞོག །སེམས་ལ་གཏད་སོ་མེད་ན་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡིན།
།དེ་ལ་གོམས་ཤིང་འདྲིས་ན་བླ་མེད་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།

Demeure en cette expérience, sans rien établir ni rejeter,
L’esprit sans point de référence est mahamoudra :
S’entraîner à cet état et l’intégrer, c’est obtenir l’insurpassable éveil.

 

།སྔགས་སུ་སྨྲས་དང་ཕ་རོལ་ཕྱིན་པ་དང༌། །འདུལ་བ་མདོ་སྡེ་སྣོད་སྣ་ཚོགས་ཀྱི།
།རང་རང་གཞུང་དང་གྲུབ་པའི་མཐའ་ཡིས་ནི། །འོད་གསལ་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་མཐོང་མི་འགྱུར།

Les tenants des tantras, les adeptes des perfections,
Des soutras de la discipline et des diverses collections
Ne verront pas la claire lumière, le mahamoudra,
Grâce à leurs textes ou leurs philosophies.

 

།ཞེ་འདོད་བྱུང་བས་འོད་གསལ་མ་མཐོང་སྒྲིབས། །རྟོག་པ་བསྲུང་སྡོམ་དམ་ཚིག་དོན་ལས་ཉམས།
།ཡིད་ལ་མི་བྱེད་ཞེ་འདོད་ཀུན་དང་བྲལ། །རང་བྱུང་རང་ཞི་ཆུ་ཡི་རྦ་རླབས་འདྲ།

L’émergence des désirs profonds constitue le voile qui masque la claire lumière
Car elle altère le vœu de se protéger des pensées et le sens des engagements sacrés ;
Ne pas engager le mental libère de tous les désirs profonds
Qui naissent et s’apaisent alors naturellement, comme la vague sur l’eau.

 

།མི་གནས་མི་དམིགས་དོན་ལས་མི་འདའ་ན། །དམ་ཚིག་མི་འདའ་མུན་པའི་སྒྲོན་མེ་ཡིན།
།ཞེ་འདོད་ཀུན་བྲལ་མཐའ་ལ་མི་གནས་ན། །སྡེ་སྣོད་ཆོས་རྣམས་མ་ལུས་མཐོང་བར་འགྱུར།

Ne pas passer outre le mode de la non-demeure et du non-appui
Ne pas passer outre les engagements sacrés, c’est être un flambeau au milieu des ténèbres.
Libéré de tous les désirs profonds, sans demeurer dans des limites,
On parvient à la vision complète de toutes les collections de l’enseignement.

 

།དོན་འདིར་གཞོལ་ན་འཁོར་བའི་བཙོན་ལས་ཐར། །དོན་འདིར་མཉམ་བཞག་སྡིག་སྒྲིབ་ཐམས་ཅད་བསྲེག
།བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ་ཞེས་སུ་བཤད་པ་ཡིན།

Persévérer dans ce mode, c’est se libérer de la prison du samsara,
Demeurer égal dans ce mode, c’est brûler toutes les négativités et tous les voiles :
C’est ce qu’on appelle « être le flambeau de l’enseignement ».

 

།དོན་འདིར་མི་མོས་སྐྱེ་བོ་བླུན་པོ་རྣམས། །འཁོར་བའི་ཆུ་བོས་རྟག་ཏུ་ཁྱེར་བར་ཟད།

།སྡུག་བསྔལ་མི་ཟད་བླུན་པོ་སྙིང་རེ་རྗེ། །སྡུག་བསྔལ་མི་བཟོད་ཐར་འདོད་བླ་མ་མཁས་ལ་བསྟེན།

།བྱིན་རླབས་སྙིང་ལ་ཞུགས་ནས་རང་སེམས་གྲོལ་བར་འགྱུར།

Les imbéciles qui n’aspirent pas à ce mode
Sont toujours emportés par le fleuve du samsara :
Compatissons vraiment pour ces idiots qui vivent des tourments sans fin !
Ceux qui souhaitent se libérer de ces insupportables souffrances s’en remettent à un lama qualifié
Et libèrent leur esprit quand ses bénédictions pénètrent leur cœur.

།ཀྱེ་ཧོ། །འཁོར་བའི་ཆོས་འདི་དོན་མེད་སྡུག་བསྔལ་རྒྱུ། །བྱས་པའི་ཆོས་ལ་སྙིང་པོ་མེད་པས་དོན་ལྡན་སྙིང་པོ་ལྟོས།

Kye ho !
Les phénomènes du samsara sont la cause d’une souffrance insensée
Puisque ces phénomènes fabriqués sont sans essence, vois l’essence véritable !

 

།གཟུང་འཛིན་ཀུན་ལས་འདས་ན་ལྟ་བའི་རྒྱལ་པོ་ཡིན། །ཡེངས་པ་མེད་ན་སྒོམ་པའི་རྒྱལ་པོ་ཡིན།
།བྱ་རྩོལ་མེད་ན་སྤྱོད་པའི་རྒྱལ་པོ་ཡིན། །རེ་དོགས་མེད་ན་འབྲས་བུ་མངོན་དུ་གྱུར།

Le dépassement de toute saisie est la vision souveraine,
L’absence de distraction est l’entraînement souverain,
L’activité non contrainte est la conduite souveraine,
L’absence de peur et de doute est la manifestation du fruit.

 

།དམིགས་པའི་ཡུལ་འདས་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་གསལ། །བགྲོད་པའི་ལམ་མེད་སངས་རྒྱས་ལམ་སྣ་ཟིན།
།གོམས་པའི་ཡུལ་མེད་བླ་མེད་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།

Transcendant les objets de référence, la nature de l’esprit est clarté ;
L’absence de chemin à parcourir est l’entrée de la voie du Bouddha ;
L’absence d’objet à méditer est l’obtention de l’éveil insurpassable.

 

།ཀྱེ་མ་འཇིག་རྟེན་ཆོས་ལ་ལེགས་ལྟོས་དང་། །རྟག་མི་ཐུབ་སྟེ་རྨི་ལམ་སྒྱུ་མ་འདྲ།
།རྨི་ལམ་སྒྱུ་མ་དོན་ལ་ཡོད་མ་ཡིན།

Kyéma ! Vois parfaitement les phénomènes mondains !
Ils ne peuvent être permanents, ils sont semblable à l’illusion du rêve,
Et l’illusion du rêve n’existe pas en réalité.

 

།དེས་ན་སྐྱོ་བ་བསྐྱེད་ལ་འཇིག་རྟེན་བྱ་བ་ཐོང༌། །འཁོར་ཡུལ་ཆགས་སྡང་འབྲེལ་པ་ཀུན་ཆོད་ལ།
།གཅིག་པུར་ནགས་འདབ་རི་ཁྲོད་དགོན་པར་སྒོམས། །བསྒོམ་དུ་མེད་པའི་ངང་ལ་གནས་པར་གྱིས།
།ཐོབ་མེད་ཐོབ་ན་ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཐོབ།

Par conséquent, cultive le détachement et renonce aux activités mondaines,
Tranche tous les liens de l’attraction et de la répulsion à l’égard des objets du samsara,
Médite seul dans la forêt ou en montagne dans un monastère isolé :
En demeurant dans l’état de non-méditation,
Obtenant la non-obtention, on obtient le Mahamoudra.

 

།དཔེར་ན་ལྗོན་ཤིང་སྙིང་པོ་ཡལ་ག་ལོ་འདབ་རྒྱས། །རྩ་བ་གཅིག་བཅད་ཡལ་ག་ལོ་མ་ཁྲི་འབུམ་སྐམ།
།དེ་བཞིན་སེམས་ཀྱི་རྩ་བ་བཅད་པས་འཁོར་བའི་ལོ་འདབ་སྐམ།

Par exemple, du cœur de l’arbre s’étendent les branches et les feuilles,
En couper seulement la racine dessèche des myriades de branches et de feuilles ;
De même, trancher l’esprit à la racine, c’est dessécher les branches et les feuilles du samsara.

 

།དཔེར་ན་བསྐལ་པ་སྟོང་དུ་བསགས་པའི་མུན་པ་ཡང༌། །སྒྲོན་མེ་གཅིག་གིས་མུན་པའི་ཚོགས་རྣམས་སེལ།
།དེ་བཞིན་རང་སེམས་འོད་གསལ་སྐད་ཅིག་གིས། །བསྐལ་པར་བསགས་པའི་མ་རིག་སྡིག་སྒྲིབ་སེལ།

Par exemple, ces ténèbres accumulées au cours de milliers de kalpas,
Une seule lampe suffit à en dissiper les noirceurs ;
De même, la claire lumière de ton propre esprit
Dissipe les voiles et les négativités de l’ignorance accumulées depuis des kalpas.

 

།ཀྱེ་ཧོ། །བློ་ཡི་ཆོས་ཀྱིས་བློ་འདས་དོན་མི་མཐོང་། །བྱས་པའི་ཆོས་ཀྱིས་བྱར་མེད་དོན་མི་རྟོགས།

Kyé ho !
Les productions intellectuelles ne permettent pas de voir la réalité qui transcende l’intellect,
Les phénomènes fabriqués ne permettent pas de réaliser le sens du non-agir.

 

།བློ་འདས་བྱར་མེད་དོན་དེ་ཐོབ་ཉིས་འདོད་ན། །རང་སེམས་རྩ་བ་ཆོད་རིག་པ་གཅེར་བུར་ཞོག
།རྟོག་པ་དྲི་མའི་ཆུ་དེ་དྭངས་སུ་ཆུག །སྣང་བ་དགག་སྒྲུབ་མི་བྱ་རང་སར་ཞོག

Si tu veux parvenir à la réalité qui transcende l’intellect et au non-agir,
Tranche la racine de l’esprit, demeure dans la nudité de la présence éveillée.
Laisse s’éclaircir l’eau trouble des pensées,
Sans détruire ni conforter les apparences, laisse les en l’état.

།སྤང་བླང་མེད་པའི་སྣང་སྲིད་ཕྱག་རྒྱ་ཆེ། །ཀུན་གཞི་སྐྱེ་བ་མེད་པས་བག་ཆགས་སྒྲིབ་གཡོགས་སངས།
།སྙེམས་བྱེད་རྩིས་གདབ་མི་བྱ་སྐྱེ་མེད་སྙིང་པོར་ཞོག །སྣང་བ་རང་སྣང་བློ་ཡི་ཆོས་རྣམས་ཟད་དུ་ཆུག

Tout ce qui apparait en l’absence d’adoption ou de rejet est Mahamoudra.
La base de tout est non-née : dès lors elle est libre des voiles et des imprégnations karmiques.
Reste égal, ne fais pas de calcul, repose en l’essence non-née,
Les apparences sont les tiennes : intègre-les dans l’épuisement des phénomènes mentaux.

 

།མུ་མཐའ་ཡོངས་གྲོལ་ལྟ་བའི་རྒྱལ་པོ་མཆོག །མུ་མེད་གཏིང་ཡོངས་སྒོམ་པའི་རྒྱལ་པོ་མཆོག
།མཐའ་ཆོད་ཕྱོགས་བྲལ་སྤྱོད་པའི་རྒྱལ་པོ་མཆོག །རེ་མེད་རང་གནས་འབྲས་བུའི་རྒྱལ་པོ་མཆོག་ཡིན་ནོ།

La totale libération des limitations est la vue suprême souveraine,
La profondeur illimitée est la méditation suprême souveraine,
L’impartialité qui dépasse les limites est la conduite suprême souveraine,
Demeurer naturellement en l’absence de doutes est le suprême fruit souverain.

 

།ལས་ནི་དང་པོ་གཅོད་རོང་འབབ་ཆུ་འདྲ། །བར་དུ་ཆུ་བོ་གངྒཱ་དལ་ཞིང་གཡོ།
།ཐ་མ་ཆུ་རྣམས་མ་བུ་ཕྲད་པ་འདྲ།

Au début, l’activité de l’esprit est telle une cascade,
Au milieu, elle va paisiblement comme les flots du Gange,
A la fin, elle est telle la rencontre du fils et de sa mère.

 

།བློ་དམན་སྐྱེ་བོ་ངང་ལ་མི་གནས་ན། །རླུང་གི་གནད་བཟུང་རིག་པ་བཅུད་ལ་བོར།
།ལྟ་སྟངས་དང་སེམས་འཛིན་ཡན་ལག་དུ་མ་ཡིས། །རིག་པ་ངང་ལ་མི་གནས་བར་དུ་གཅུན།

A ceux de moindre intelligence qui ne demeurent pas dans cet état :
Maintenez le point clé du souffle et renoncez au nectar de rigpa ;
Utilisant des techniques du regard et les nombreuses fixations de l’esprit,
Exercez vous aussi longtemps que vous ne demeurez pas en l’état de rigpa.

 

།ལས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་བསྟེན་ན་བདེ་སྟོང་ཡེ་ཤེས་འཆར། །ཐབས་དང་ཤེས་རབ་བྱིན་རླབས་སྙོམས་པར་འཇུག
།དལ་བར་དབབ་ཅིང་བསྐྱིལ་བཟློག་དྲང་བ་དང་། །གནས་སུ་བསྐྱལ་ལ་ལུས་ལ་ཁྱབ་པར་དགྲམ།

Si l’on s’en remet au karmamudrā, l’expérience primordiale de la félicité vide surgit :
On entre dans la grâce de l’union des méthodes et de la connaissance,
Doucement on fait descendre, on garde, renverse, fait remonter,
Dirige vers les centres et diffuse [bodhicitta] dans tout le corps¹Ceci décrit les mouvements et le contrôle de la semence (bodhicitta) lors de l’union sexuelle (union des méthodes -mâle- et de la connaissance – femelle).

།དེ་ལ་ཆགས་ཞེན་མེད་ན་བདེ་སྟོང་ཡེ་ཤེས་འཆར། །ཚེ་རིང་སྐྲ་དཀར་མེད་ཅིང་ཟླ་ལྟར་རྒྱས་པར་འགྱུར།
།བཀྲག་མདངས་གསལ་ཞིང་སྟོབས་ཀྱང་སེངྒེ་འདྲ། །ཐུན་མོང་དངོས་གྲུབ་མྱུར་ཐོབ་མཆོག་ལ་གཞོལ་བར་འགྱུར།

Alors, en l’absence de désir et d’attachement, s’élèvera l’expérience primordiale de la félicité vide
Dans une longue vie sans cheveux blancs, on s’épanouira comme la lune montante ;
Avec un teint radieux, éclatant et doté de la force du lion,
On obtiendra rapidement les accomplissements ordinaires et on se consacrera à la suprême réalisation.

 

།ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་གནད་ཀྱི་མན་ངག་པ་འདི། །འགྲོ་བ་སྐལ་ལྡན་སྙིང་ལ་གནས་པར་ཤོག

Puisse demeurer en le cœur des êtres fortunés
Ces instructions essentielles sur les points cruciaux du Mahamoudra !

 

།ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པ་དཔལ་ཏཻ་ལོ་པ་ཆེན་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས་མཛད་པ། །ཁ་ཆེའི་པཎྜི་ཏ་མཁས་པ་གྲུབ་པ་ཐོབ་པ་ནཱ་རོ་པས་དཀའ་བ་བཅུ་གཉིས་སྤྱད་པའི་མཐར་ཆུ་བོ་གང་གའི་འགྲམ་དུ་ཏཻ་ལོ་པས་གསུངས་པ། །ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་རྡོ་རྗེའི་ཚིག་རྐང་ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད་པ་ཞེས་བྱ་བ་ནཱ་རོ་པ་ཆེན་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས། །བོད་ཀྱི་ལོ་ཙྪཱ་བ་ཆེན་པོ་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་རྒྱལ་པོ་མར་པ་ཆོས་ཀྱི་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བྱང་པུ་ལ་ཧ་རི་རབ་སྒྱུར་ཞིང་ཞུས་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ་པའོ༎

Ce chant est la parole du grand et glorieux Tilopa qui réalisa spontanément Mahamoudra. Il fut transmis au bord du Gange à Naropa, l’érudit et accompli du Cachemire, à l’issue de ses douze épreuves. Ces « Vingt-huit stances adamantines du Mahamoudra » ont été transmises oralement par le grand Naropa au roi des traducteurs tibétains : Marpa Chökyi Lodrö. Il les traduisit dans la région septentrionale, à Phulahari : sa traduction, vérifiée et corrigée est définitivement fiable.

Traduit du tibétain par Tchamé Dawa – Eussel Longyé en août 2024, pour le bien de tous les êtres.
Toute erreur ou approximation lui revient !